10 powszechnych błędów naszego myślenia

 Paradoks hazardzisty to błędne założenie logiczne, polegające na przyjmowaniu, że pewne zdarzenie będące przedłużeniem pewnej bardzo nieprawdopodobnej serii będzie mniej prawdopodobne, niż zdarzenie przerywające tę serię. Przykładowo, rzucamy pięć razy monetą i pięć razy wypada reszka. Jakie jest prawdopodobieństwo, że za szóstym razem znowu wypadnie reszka? Prawdopodobieństwo wyrzucenia sześciu reszek z rzędu wynosi 1/64, tak więc wydaje się, że prawdopodobieństwo wyrzucenia w tym przypadku kolejnej reszki wynosi 1/64. Jest to rozumowanie błędne, gdyż prawdopodobieństwo 1/64 odnosiło się do wyrzucenia sześciu reszek z rzędu przed wykonywaniem rzutów. Przed każdym kolejnym rzutem natomiast, prawdopodobieństwo jest zawsze takie samo i wynosi 1/2 dla każdego poszczególnego rzutu. 

Ciekawostka: Istnieją programy dla graczy Lotto, które zawierają wszystkie dotychczasowe wyniki losowań. Ludzie za nie płacą i wierzą, że pomogą im skreślić zwycięskie liczby w najbliższym losowaniu.

#9. Facylitacja społeczna

Tto tendencja do zachowywania się inaczej niż zwykle, kiedy wiemy, że ktoś nas obserwuje.

W 1920 roku, przedsiębiorstwo Hawthorne Works postanowiło sprawdzić, czy różne natężenie światła wpływa na produktywność robotników. Odkrycie było niesamowite, bowiem okazało się, że zmiana światła spowodowała spory jej wzrost! Niestety, kiedy badania się zakończyły, produktywność spadła do wcześniejszego poziomu. Stało się tak dlatego, gdyż to nie światło miało wpływ na robotników, ale właśnie uczucie bycia obserwowanym. W takich warunkach ludzie zazwyczaj są bardziej zmotywowani i próbują sprawiać lepsze wrażenie. Reaktywność to spory problem podczas wykonywania jakichkolwiek badań i musi być kontrolowana eksperymentami „na ślepo” (tak, aby podmiot badany nie był tego świadomy i wyniki były wiarygodne).

#8. Pareidolia

Pareidolia jest zjawiskiem dopatrywania się znanych kształtów w zupełnie przypadkowych szczegółach. Typowym przykładem może być obserwacja chmury, która może przypominać komuś zwierzę, postać ludzką, itp. czy dostrzeżenie w popękanej elewacji czyjejś twarzy. Zjawisko pareidolii może być wytłumaczeniem dla różnych objawień, gdzie przypadkowy układ plam, cieni czy formy organicznej może przypominać komuś twarz Matki Boskiej, Jezusa lub innej postaci religijnej.

Ciekawostka: Test Rorschacha (test plam atramentowych) wykorzystuje zjawisko pareidolii do określania cech osobowości i potencjalnych zaburzeniach psychicznych. Badani muszą opisać to, co kojarzy im się w pierwszej kolejności z pokazywanymi obrazami. Odpowiedzi są analizowane pod kątem ukrytych na pozór myśli. 

#7. Samospełniająca się przepowiednia

Samospełniające się proroctwo to zadziwiające zjawisko, w którym nieświadomie dążymy do spełnienia wcześniejszego założenia. Może być to przepowiednia, obawa przed czymś, wizja, itd. Przykładowo, mówiąc, że pójdzie nam słabo na kolokwium, zaczynamy się mniej przykładać do nauki, bo w głównym założeniu i tak nie ma ona sensu. Ostatecznie wychodzi na to, że faktycznie kolokwium zostaje oblane, podczas gdy w rzeczywistości bardzo łatwo można było tego uniknąć. Innym przykładem może być relacja w związku. Może nam się wydawać, że coś zaczyna w nim szwankować. Zaczynamy zachowywać się przez to dziwnie, izolować się, snuć domysły, a w efekcie tego stosunki pogarszają się naprawdę i związek się kończy. 

Ciekawostka: Recesja jest ni mniej, ni więcej właśnie samospełniającym się proroctwem. Nie wiemy o niej, dopóki nie minie ok. pół roku i media nie zaczną informować o zagrożeniu. W wyniku ludzkiej paniki następuje cały łańcuch wydarzeń, który przynosi tę prawdziwą recesję.

#6. Efekt halo

Efekt halo (efekt aureoli) to w psychologii tendencja do automatycznego, pozytywnego (efekt Galatei, anielski efekt halo) lub negatywnego (efekt Golema, szatański efekt halo) przypisywania cech osobowości na podstawie pozytywnego lub negatywnego wrażenia. Przykładowo, jeśli mój pracownik spóźnił się do pracy 3 dni pod rząd, wnioskuję, że jest leniwą, nieodpowiedzialną osobą i mam do niego uprzedzenia. W rzeczywistości powodów jego spóźnienia może być wiele; być może zepsuł mu się samochód, opiekunka do dziecka zachorowała, problemy sprawiła pogoda, itd. Przez coś, co jest poza jego kontrolą, przyjąłem z góry, że jest złym pracownikiem. 

Ciekawostka: Stereotyp fizycznej atrakcyjności następuje wtedy, kiedy wydaje się nam, że atrakcyjni ludzie posiadają pożądane cechy socjalne, takie jak inteligencja, poczucie humoru i zaradność. W tym momencie wchodzi w grę wspomniane wyżej samospełniające się proroctwo, gdzie atrakcyjni ludzie są traktowani na specjalnych warunkach, dostając lepszą pracę i większe zarobki. 

#5. Mentalność stada (konformizm)

Mentalność stada, zwana też mentalnością tłumu, to tendencja do adaptowania czyichś opinii i naśladowania zachowania innych, aby czuć się bezpieczniej i uniknąć konfliktów. W najczystszej formie można nazwać to presją otoczenia. Mentalność stada tłumaczy niejako zjawisko panującej na coś mody. Moda na specyficzne ubrania, samochody, hobby czy sposób bycia – wystarczy do tego grupa osób, która uzna coś za fajne, a reszta to chwyta. 

Ciekawostka: Rzeczy, które są nieatrakcyjne i które nigdy nie wydawały się być ciekawe, stały się popularne właśnie poprzez mentalność stada. Przykładami mogą być tutaj spodnie „dzwony”, męskie kucyki z tyłu głowy i obcinanie „od miski” czy całe lata 80. (przykład na zdjęciu). 

#4. Reaktancja

Reaktancją w psychologii oznacza się potrzebę przeciwstawiania się komuś i demonstracji własnych poglądów, w celu zachowania niezależności. Takie zachowanie jest popularne wśród buntujących się nastolatków, ale odnosi się do każdego przypadku, gdzie następuje sprzeciw wobec autorytetom, próbujących naruszyć w jakiś sposób czyjąś wolność osobistą. 

Ciekawostka: „Odwrócona psychologia” to próba wpłynięcia na ludzi poprzez wykorzystanie reaktancji. Wydaj komuś (zwłaszcza dziecku) polecenie zrobienia czegoś przeciwnego niż to, czego od niego oczekujesz, a pojawi się opór  i zrobi to, czego naprawdę chciałeś. Np. "Nie myj rąk" w sytuacji kiedy chcesz, aby je umyło.

#3. Hiperboliczne obniżenie wartości

To tendencja do preferowania szybszych zysków, bardziej od późniejszych, choć większych. Przykładowo, większość ludzi wolałaby dostać do ręki od razu 50 zł, niż zamiast tego dostać 100 zł dopiero za rok. Mając jednak do wyboru 50 zł za 5 lat i 100 zł za 6 lat, większość wybrałaby tę drugą opcję. Ciekawą kwestią jest jednak określenie, jak mało musielibyśmy dostać, aby zdecydować się na przeczekanie roku i zgarnięcie 100 zł? Może gdyby ktoś nam dawał 20 zł? Gdzie znajduje się ta granica?

#2. Pułapka utopionych kosztów

To dziwne, ale bardzo często ludzie inwestują w nieudane, nawet przegrane przedsięwzięcia coraz większe pieniądze z jednego tylko powodu. Ponieważ... utopili już w tym niemałe koszta.

Przykładowo, jeśli zainwestowałeś w coś połowę swojego majątku i po 6 miesiącach wiesz, że nie przyniesie to żadnych zysków, logicznym wyjściem byłoby zaprzestać dalszej inwestycji i po prostu uciąć budżet. Strata połowy majątku sprawia jednak, że ktoś może być całkowicie poświęcony temu właśnie biznesowi i będzie się go starał ratować i ulepszać, z nadzieją, że coś z niego jeszcze wyciągnie. 

#1. Efekt placebo

Z efektem placebo mamy do czynienia wtedy, kiedy całkowicie neutralna substancja (np. pastylki z cukru), która lekiem nie jest, ale pacjent uważa ją za lek - przynosi pożądane skutki.

Placebo wykorzystuje się często podczas testowania nowych leków. Jedna część pacjentów otrzymuje prawdziwą dawkę leku, natomiast druga część dostaje nieświadomie tak samo wyglądający środek zastępczy, nie będący lekiem. Jeśli odsetek poprawy zdrowia będzie zauważalnie większy w tym pierwszym przypadku, lek uznaje się za skuteczny. Naukowcy nie mają jednak wytłumaczenia dla tych przypadków, w których placebo okazuje się bardziej skuteczne.  

Ciekawostka: Termin „placebo” używany jest, jeśli otrzymuje się wyniki pozytywne, jeśli jednak pojawiają się wyniki negatywne i uszczerbek na zdrowiu, używa się określenia „nocebo". 

Ciekawostka: Drogie leki poprawiające samopoczucie, takie jak prozac, mają skuteczność zbliżoną do placebo.